I.SARRERA………………………………………………………….…………………….........1
A. EURI AZIDOA…………………………………………………....................................1
a. Definizioa……………………………………………………………………....................1
b. Ingurumenerako ondorioak………………………………………………………………...2
c. Hasiera eta hedapena…………………………………………………………………......3
d. Irtenbidea…………………………………………………………………………..............4
B. ZEBRA MUSKUILUA…………………………………………………………………......5
a. Kalteak…………………………………………………………………………………......5
b. Euskadirainoko hedapena…………………………...…………………………………...5
c. Muskuiluaren oskola…………………………………………………….………………...6
C. EUCALIPTOA…………………………………………………………..………………....7
a. Kalteak……………………………………………………………..……………………....7
D. LURRAREN EZAUGARRI FISIKO-KIMIKOAK………………………………..……....8
a. Ezaugarri fisikoak……………………………………………………………..…………..8
i. Kolorea……………………………………………………..…………………………….....8
ii. Ehundura …………………………………………………….…………………………9
b. Ezaugarri kimikoak…………………………………………..…………………………...9
i. pH-a…..…………………………………………..………………………………………...9
ii. Kaltzioa……………………………………………...…………………………………....10
iii. Fosforoa…………………………………..………………………………………...........10
iv. Nitratoak……………………………….……………………………………..................10
v. Potasioa…………………………………………………………………………………...11
vi. Sulfatoak……………………………………………….………………………………....11
E. HELBURUA…………………………………....……..…………………………….……12
II. MATERIAL ETA METODOAK…………………………………………………….…….13
A. MATERIALA………………………………………….…………………………....…….13
a. Laginak………………………………………………………………………..……….....13
b. Tresneria……………………………………………………..…………………………...13
c. Erreaktiboak……………………………………………………..………………...……..13
B. METODOAK……..………………..………………….………………………………….14
a. Ongarriaren aplikazioa……………………………………………………..…………….14
b. Ezaugarri kimikoen azterketa………………………….……………...............…..….14
i. pH-aren neurketa…………………………………………………………………………..14
ii. N,P eta K maila……………………………………………………………........……....15
iii. Sulfato maila……………………………………………………………………….……..15
iv. Kloruroak…………………………………………………………………………………...15
v. Karbonatoen presentzia……………………………………………………………………15
c. Ezaugarri fisikoen ezterketa……………………………………………….…………….16
i. Ehundura………………………………………….…………………………….................16
ii. Kolorea……………………………………………………...........................................16
d. Landareen hazkuntzarekiko eragina……………………………………….………….....16
III. EMAITZAK ETA EMAITZEN EZTABAIDA………………………………….……...…....17
A. EPE LABURREKO TRATAMENDUA………………………..……………………........17
a. Ezaugarri kimikoak…………………………………….…………………......................17
i. pH-a………………………………………………………….……………………...…….....17
ii. N maila………………………………………….…………………………….…..............18
iii. P maila………………………………………………….…………….………. ................18
iv. K maila…………………………………………………………………….….…….…....19
v. Kloruroak…………………………………………………….….………………….….....20
vi. Karbonatoak………………………………………………………….……….……….....20
b. Ezaugarri fisikoa……………………………………………………………….………......21
i. Ehundura……………………………………………………………………….…….….....21
ii. Kolorea……………………………………………….…………………….………..........21
B. EPE LUZEKO TRATAMENDUA……………………………………………….…….....22
a. Ezaugarri kimikoak…………………………………………….………………………......22
i. pH-a……………………………………………………………..…………………..….....22
ii. N maila………………………………………………………………….…….……….......22
iii. P maila………………………………………………………….……………....................23
iv. K maila……………………………………………………………………….………........23
v. Kloruroak………………………………………………………….…………………........24
vi. Karbonatoak……………………………………………………………………….…...…24
b. Ezaugarri fisikoa…………………………………………………………………….…..….24
i. Ehundura……………………………………………………………………….……...........24
ii. Kolorea………………………………………………….………………….………...........24
C. LANDAREEN HAZKUNTZA……………………………………………………............25
a. Erneketa………………………………………………………………..……….……..…...25
b. Hazkuntza ongarriekin…………………………………………………………………....…26
i. Indaba…………………………………………………………….………….….…….…....26
ii. Garbantxuak………………………………………………………………..…………........27
iii. Dilista………………………………………………………………………………..….…28
IV. ONDORIOAK……………………………………………………….……………..……30
A. EURI AZIDOA…………………………………………………....................................1
a. Definizioa……………………………………………………………………....................1
b. Ingurumenerako ondorioak………………………………………………………………...2
c. Hasiera eta hedapena…………………………………………………………………......3
d. Irtenbidea…………………………………………………………………………..............4
B. ZEBRA MUSKUILUA…………………………………………………………………......5
a. Kalteak…………………………………………………………………………………......5
b. Euskadirainoko hedapena…………………………...…………………………………...5
c. Muskuiluaren oskola…………………………………………………….………………...6
C. EUCALIPTOA…………………………………………………………..………………....7
a. Kalteak……………………………………………………………..……………………....7
D. LURRAREN EZAUGARRI FISIKO-KIMIKOAK………………………………..……....8
a. Ezaugarri fisikoak……………………………………………………………..…………..8
i. Kolorea……………………………………………………..…………………………….....8
ii. Ehundura …………………………………………………….…………………………9
b. Ezaugarri kimikoak…………………………………………..…………………………...9
i. pH-a…..…………………………………………..………………………………………...9
ii. Kaltzioa……………………………………………...…………………………………....10
iii. Fosforoa…………………………………..………………………………………...........10
iv. Nitratoak……………………………….……………………………………..................10
v. Potasioa…………………………………………………………………………………...11
vi. Sulfatoak……………………………………………….………………………………....11
E. HELBURUA…………………………………....……..…………………………….……12
II. MATERIAL ETA METODOAK…………………………………………………….…….13
A. MATERIALA………………………………………….…………………………....…….13
a. Laginak………………………………………………………………………..……….....13
b. Tresneria……………………………………………………..…………………………...13
c. Erreaktiboak……………………………………………………..………………...……..13
B. METODOAK……..………………..………………….………………………………….14
a. Ongarriaren aplikazioa……………………………………………………..…………….14
b. Ezaugarri kimikoen azterketa………………………….……………...............…..….14
i. pH-aren neurketa…………………………………………………………………………..14
ii. N,P eta K maila……………………………………………………………........……....15
iii. Sulfato maila……………………………………………………………………….……..15
iv. Kloruroak…………………………………………………………………………………...15
v. Karbonatoen presentzia……………………………………………………………………15
c. Ezaugarri fisikoen ezterketa……………………………………………….…………….16
i. Ehundura………………………………………….…………………………….................16
ii. Kolorea……………………………………………………...........................................16
d. Landareen hazkuntzarekiko eragina……………………………………….………….....16
III. EMAITZAK ETA EMAITZEN EZTABAIDA………………………………….……...…....17
A. EPE LABURREKO TRATAMENDUA………………………..……………………........17
a. Ezaugarri kimikoak…………………………………….…………………......................17
i. pH-a………………………………………………………….……………………...…….....17
ii. N maila………………………………………….…………………………….…..............18
iii. P maila………………………………………………….…………….………. ................18
iv. K maila…………………………………………………………………….….…….…....19
v. Kloruroak…………………………………………………….….………………….….....20
vi. Karbonatoak………………………………………………………….……….……….....20
b. Ezaugarri fisikoa……………………………………………………………….………......21
i. Ehundura……………………………………………………………………….…….….....21
ii. Kolorea……………………………………………….…………………….………..........21
B. EPE LUZEKO TRATAMENDUA……………………………………………….…….....22
a. Ezaugarri kimikoak…………………………………………….………………………......22
i. pH-a……………………………………………………………..…………………..….....22
ii. N maila………………………………………………………………….…….……….......22
iii. P maila………………………………………………………….……………....................23
iv. K maila……………………………………………………………………….………........23
v. Kloruroak………………………………………………………….…………………........24
vi. Karbonatoak……………………………………………………………………….…...…24
b. Ezaugarri fisikoa…………………………………………………………………….…..….24
i. Ehundura……………………………………………………………………….……...........24
ii. Kolorea………………………………………………….………………….………...........24
C. LANDAREEN HAZKUNTZA……………………………………………………............25
a. Erneketa………………………………………………………………..……….……..…...25
b. Hazkuntza ongarriekin…………………………………………………………………....…26
i. Indaba…………………………………………………………….………….….…….…....26
ii. Garbantxuak………………………………………………………………..…………........27
iii. Dilista………………………………………………………………………………..….…28
IV. ONDORIOAK……………………………………………………….……………..……30
I. SARRERA
A. EURI AZIDOA
Mundu mailan oso ezaguna den arazoa da euri azidoa, denak entzun dugu noizbaiten, agian telebistako berrietan, edota “Los Simpson”en kapituluren batean bebai. Egoera larri hau, gizakia sorturikoa da hein oso handi batean, izan ere, milaka tonelada hondakin toxiko isurtzen ditugu naturara mundu garatu eta moderno hau mantentzeko. Kalte gehien egiten duen faktorea oraingo industrializazio izugarria da, XVIII. Mendean hasia; honen ondorioz sortzen baita fenómeno kimiko hau, mundu osoko fauna, flora eta azpiegitura mordoei kalte egiten diena.
Euri azidoaren kontzeptua oso famatua da, baina jende gutxik ulertzen du bere osotasunean. Gehienbat, azala narritatzen duen euritzat hartzen da gizartean, euri korrosibo baten antzera, jakin gabe honek ekarri al dituen arazo makina ez diotela bakarrik gizakiari eragiten, baizik eta ekosistema mota guztiri, eta, honen ondorioz, izaki bizidun gehienei.
a. Definizioa
Esan dezakegu airearen kutsaduraren ondorio bat dela, gizakiak erabilitako erregai fosilak askatutako hondakinengatik sortua. Erregai hauek erabiltzean, kea sortuko da, begibiztaz ikusi al diren partikula grisak askatuz, hala ere, ingurunearentzat oso kaltegarriak diren gas ikustezinak daude barnean, eta hauek dira benetako kaltea sortzen dutenak, adibidez, autoa erabiltzean, sute handi batean edota lantegiak sortutako kontaminanteetan aurkitzen direnak. (1)Gas ikustezin hauen artean nitrogeno anhidridoa eta sufre dioxidoa dira aipagarrienak eta ehuneko handi batean kaltea sortzen dutenak. Konposatu hauek hodeien humeltasunean erreakzionatzen dute azido sulfurikoa, nitrikoa eta klorhidrikoa sortuz besteak beste. Horrela, euria azido partikula txikiz betetzen da, euri azido deritzona sortuz, gainera, eguzkiak ematen duen beroarekin, erreakzio abiadura oso azkarrean ematen dira:
Azido sulfurosoa: sufre dioxidoaren eta hodeietako ur partikulen arteko erreakzioarekin azido sulfurikoa sortzen da.
- SO2(g) + H2O(l) ---- H2SO3(aq)
Sufre trioxidoa: sufre dioxidoa oxideatzen denean, eguzki izpien ondorioz, sufre trioxidoa da emaitza.
-SO2+OH→ HOSO2 ----- HOSO2• +O2 // HOSO2• +O2 ---- HO2• + SO 3
Azido sulfurikoa: sufre trioxidoa urarekin disolbatzean.
- SO3(g) + H2O (l) ----- H2SO4(l)
Azido nitrosoa (HNO2) eta azido nitrikoa (HNO3): nitrogeno oxidoak urarekin disolbatzean lortzen dira.
- 2NO2(g) + H2O(L) ----- HNO2(aq) + HNO3 (aq)
Azidifikazio honegatik, euriak pH azidoa hartuko du, gutxienez azidoa dela esateko pH-a 5 baino txikiagoa izan behar da. Berez, euria azidotasun pixka bat erakusten du, pH-5,6 baita neutroa, izan ere, CO2aren presentziak azidifikatu egiten du . Gehiengoetan euri azidoak pH-4 inguruan ibiltzen da, hala ere, kasu arraro batzuetan, pH-1,5eko euriak aztertu dira, Europako iparraldean, gunerik kaltetuenean. (1)(2)(3)
b. Ingurumenerako ondorioak
Ziklo hidrologikoa jarraituz, ura, animalien, landareen, erreken eta itsasoen zehar dabil, hodei erara lurrutzen eta haizearen bidez ia lurreko leku guztietara heldu al daiteke. Euriak, elurrak edo lainoak eta beste prezipitazio era batzuk, kontaminanteak lurrera eramaten dituzte eraikuntzetan, hostoetan, monumentuetan, etab. kokatuz.Erreketan, azidifikazioak krustazeoen, intsektu urtarren, fitoplaktonaren eta moluskuen heriotza dakar. Honen ondorioz, animali hauetaz elikatzen den fauna arriskuan jartzen da, gainera, lakuak gardentasuna galtzen dute, uraren egoeraren berriemaile handia dena. Kasu bortitzetan arrainen deformazioa gauzatu dezake, edota arrautzen irekitea eragotziz. Arrain espezie gehienak, 5,5eko pH-a jaso al dute gehienez, beraz hortik behera jaistean espezie gehienak suntsitu egingo dira; nahiz eta ez suntsitu, erreprodukzioa ezinezkoa da, animali akuatiko helduek erresistentzia handia eduki dezakete, baina gazteek eta arrautzek askoz ere ahulagoak batira. Kareharriaz inguratutako eremu akuatikoak, euri azidoaren eragin murritza jasotzen dute, ioia alkalinoak ugariak direlako eta azidifikazioaren eragina txikitzen dute, bestalde, granitoa edo katioietan txiroa den lurra, honen kalteak handituko dituzte.
Lurrean, azidoa sustraietara arte heltzen da, kalte handiak sortzen landareetan. PH-a 4,2 baino txikiagoa izatean, aluminioa eta beste metal batzuk disolbagarri bihurtzen dira, era honetara, kaltzio eta magnesio mailak murrizten ditu, hauen ordez metal toxiko batzuk kokatuz(aluminioa, beruna, nikela, kadmioa…). Honetaz aparte, hostoeetan ere eragin zuzena dauka, klorofila pigmentua desagertarazten baitu, landareei fotosintesia egiten galarazten, hala ere, hostoek hartutako kaltea neutralizatu egiten da, eta askotan lurrean kalte gutxi sortzen ditu euri azidoak, gehina hostoek eraman dutelako. Kontaminazio honek, desoreka izugarri sortzen du landareen elikaduran, fotosintesia zailtzen du eta H+ protoiak sustraietatik hartzen diren ioiak eraldaltzen edo murrizten dituzte, askotan, heriotza edo “landareen estresa” deritzona eraginez. Era berean, diazotrofoak erahiltzen ditu, hauek, nitrogenoa amonio ioietan bihurtzen dute, landareek xurgatu ahal izateko. Honetan zentratuko gara geroago, izan ere, ikerketa honetan ezinbestekoak diren ioi hauen berrezarpenean egingo dugu lan, landareen osasuna mantentzeko.
Monumentu eta eraikuntzetan, hormigoiez edo karez eginikoetan, euri azidoak narritatu egiten ditu, horregatik berreraikitze eta errestaurazio prozezu anitz egin behar dira.
Gizakietan ere, hodeiak zikuan lagatzen dituen partikulekin (euriaren beharrik gabe: laino eta elurra batez ere), biriki eta bihotz arazo larriak sortu al ditzake gugan, gaixotasun esberdin asko sortuz.
Ondorio latz hauetatik, lurrean egiten duen inpaktuan zentratuko gara, konkretuki euskal basoek jaso behar dituzten kalteak nola konpondu.(3)(4)
c. Hasiera eta hedapena
Kontzeptua 1872. urtean sortu zuen kimikari ingeles batek, iragarpen handiak eginez, esanez gizakiak eta naturak lortutako garapena degradatu edo suntsituko duela. Ez zebilen hain urrun.Arazo hau iraultza industrialean hasten da (XVIII. Mendeko bigarren zatian) eta hortik aurrera hedatzen joan da. Hala ere, 60ko hamarkadara arte ez zen fenomeno honi buruz kezkatzen hasi eta lehenengo aldiz garrantzia eman zitzaion 1972an Estokolmon ospatutako nazio arteko konferentzian. Konferentzian, Sueziako zenbait zientzialari agerian jarri zuten Sueziatik urrun zeuden industrien sufre dioxidoen jarioak arazo larriak zeudela gauzatzen beraien herrian.
Suediarrak izan ziren lehenegoak konturatzen, inpaktu handiena jaso zutelako Britainia handiak batez ere sortutako kontaminazioagatik, baina beste herrialde guztiak ere, Europan eta AEBn gehienbat, arazoa sufritzen zuten konturatu ez arren.
Horrela, 80. hamarkadan sartzen gara eta kontzeptu hau famatua egiten da desastre askorengatik, adibidez, alemaniako ohian beltzaren suntzipena, eskandinabiako lakuetan fauna eta floraren heriotza… hamarkada honetan ere Espainiako jendea arazoaz ohartarazten da, edo gutxienez bere existentziaz badaki.
Era honetara, Espainian airearen kalitateaz eta kontaminanteen emisioaz arduratzen diren bi organizazio nazioalak, “airearen kalitatearen subdirekzio general europearra” eta “ingurugiro kalitatearen zuzendaritza orokorra”, martxan jartzen dira eta arau sorta batzuk ezartzen dituzte Espainiako emisioak kontrolatzeko.
1996. urtean Europear mailan ikerketa sakona egiten da basoetan, erakutziz %25en zuhaitzak kontaminaturik daudela, arrazoia askorengatik izan daiteke, baina zientzalari gehienak bat datoz esatean lurraren azidifikazioa dela arazo ugariena, beraz, euri azidoaren eragina dela.
Espainian zehazki, 1987. Urtean ICONA-k(instituto para la conservación de la naturaleza) eginiko ikerketa, argiago utzi zuen arazoaren larritasuna, ebidentziatu zuten konexioa dagoela hostoetan aurkitzen den sufre maila eta euria azidoaren artean. Sufre kontzentrazio maila altuenak Murtzia, Galizian, Katalunian eta Euskadin aurkitu ziren, honek esan nahi du euri azidoaren kalteak handiagoak direla gune hauetan. Ikerketa honek Espainia 2. mailako herrialdetzat sailkatu zuen nazioarteko eskalan, hau da, basoen %30 eta %50 artean euri azidoarengatik kalteturik daude.
Lehen esan moduan ICONA-k eginiko ikerketan ikusi izan zen Euskadiko autonomia erkidegoa, zonalde kaltetuenetarikoa dela, nekazarien lana zailagoa eginez, basoen eta animalien oreka mehatzatuz eta inguru akuatikoetan zailtasunak ekarriz. (1)(5)(6)
d. Irtenbidea
Euskadin, Espainian bezala eta bide berean Europan, neutralizazio eta gasen emisioen murrizketa prozesuak hasi dira, nahiko emaitza onak lortuz, izan ere, arazoa zenbait gunetan txikitu egin da, nahiz eta herrialde batzuetan goraka joan urtero, nolabait “kronikoa” bihurtuz arazoa, lurra gero eta gehiago azidifikatu egiten da kontaminazioa gelditu arren. Emaitza onak ez dira nahikoak izan arazoarekin guztiz bukatzeko, oso zaila baita, baina, arazoa sumatu egiten da neurri handi batean oraindik eta ezin daiteke bermatu gutxira joango denik. Beraz, nola lagundu euri azidoaren oinazea konpontzera?
Hau da proposamena, espezie inbazibo bat Euskadiko basoak berreskuratzeko eta neutralizatzeko erabiltzea.
Zehatzago esanda, mundu osoko errekak erasotu dituen zebra muskuiluaren oskola berziklatu, lurraren azidifikotasuna konpontzeko eta landareen elikaduran galdutako ioiak berrezartzeko.
B. ZEBRA MUSKUILUA
Moluskuen familiako bibalbo bat da (Dreissena polymorpha), plaktonez elikatzen da eta munduko 100 espezie inbasibo kategarrienetan sailkaturik dago. Ur gazian eta gezan bizi al denez mundu oso erreka eta kostalde gehienetan aurkitzen eta oraindik hedatze prozesuan dago. Bere jatorria itsaso Aral, Beltz eta Kaspioan dago, handik Europara zabaldu zen erreka bidezko nabigazioarengatik, era berdinean baina itsasoz Ameriketara heldu zen Misisipiko uretara eta momentu honetan karibera arte heldu da. Horrela, Europa, Ipar Amerikako eta Asiako erreketan izugarrizko kalteak gauzatzen ari da eta bere kopurua egunero hazten da. (7)
a. Kalteak
Bere “inbasio estrategia” ugalketa beran datza, hau da, organismo heldu bat bakarra egotea erreka batean, milioi bat larba egongo direla denboraldi bakoitzeko esan nahi du, urtero bi denboraldi inguru daude normalean udazekenean eta udaberrian. Horrez gain, gazitazunarekiko, kloro presentziarekiko eta tenperaturarekiko daukan erresiztentzia izugarria ezinezkoa egiten du zebra muskuiluaren suntzipena, beste animalia akuatiko guztiak erahil ez nahi badituzu behintzat, nahiz eta muskuilu berak espezie askoren desagerpena edo desplazamendua ekarri. Hemen ez da bukatu, honetaz aparte, kolonietan azteko sistema oso eraginkorra dauka, indibiduo bakoitza bestearen gainean haziz, honegatik, tuberia ponpa, depositu eta filtroak gauzaeztatzen dituzte, hondamendi ekonomiko handiak sortuz nekazari makinarentzako.(7)
b. Euskadirainoko hedapena
Espainian lehenengo aldiz Ebro ibaian aurkitu zen, non arrakasta handiz moldatu zen inguru berria izurrite izugarria bihurtuz. 2001. urtean Kataluniako naiade (erreka, laku, enbalse…) espezialista batzuk eta Flix-eko (Tarragona) naturalista talde batek zebra muskuiluak aurkitu zituzten Baix Ebre-n (bajo ebro, tarragonako zonaldea): Xertatik (Tarragona) Ribarrojara (Katalunia eta Aragoiko muga).Honi buruzko ikerketek argitaratu zuten 500 zebra muskuilu zeudela metro karratuko Ebron, honek, fitoplaktonaren murrizteka ikaragarria dakar, ondorioz kate trofikoaren aldaketa erradikala, beste molusku eta zooplaktonaren desagerpena ekarriz. Horregatik, honen hedapena gelditzea ezinbestekoa da. Gobernuaren eta talde ekologista askoren saiatu baziren ere, muskuilu honen hazkuntza ezin izan zuten guztiz oztopatu eta Ebroko iparraldera hedatu zen, Sobroiko enbalsera arte. Hortik, Arabako eta Burgoseko bidea hartu zuen, azkenik 2011an Undurragako enbalsean bukatzeko, Zeanurin (arratia).
Honez gain, Jukar eta Seguran ere kolonia mordoa aurkitu dituzte eta kopurua gora badoa, benetako desastre ekonomiko nazioanala ekarri dezake, izan ere, miloika euro gastatu dira jada espezie hau leku batzuetatik garbitzeko.(7)(8)
c. Muskuiluaren oskola
Praktika hau antzinatik egiten da Galiziako nekazaritza guneetan eta aztarnak daude indio amerikarrak ohitura berdina zutela egiaztatzen dutenak, baina zebra muskuilua erabili beharrean Mytilus edulis espezie erabiltzen zuten, muskuilu arrunta deritzoguna. Ongarrien industriak praktika haeun suntzipena ekarri zituen, ongarri artifiziala bestea baino merkeago eta erosoagoa zen, ez baitzegoen prestatu beharrik.2012an, UCMen (Universidad politecnica de Madrid) ikertzen hasi ziren muskuiluaren oskolaren eraginkortasuna eta emaitzak galiziar nekazariei arrazoia eman zien. Izan ere, hauek prestatutako ongarria, muskuilu oskolak ondo matxakatuz, lurraren egoera hobetzen duela frogatuta gelditu da.
Oskolaren pisuaren %95-%99 karbonato kaltzikoa da, baina gelditzen den ehunekoa elementu mineral ugariak eta landarearentzako beharrezkoak dira: nitrogerona, sufrea, fosforoa, potasioa eta magnesio; hauek guztiak landarearentzako ezinbestekoak eta hurrengo atalean aztertuko direnak. Fosforoa, fosfato eran agertzen da, magnesioa, magnesio silikato konposatuaren barenan eta Kaltzio karbonatoa konkiolina deituriko eskleroproteinaren osagaia da.
Ikertzaileak lur mota desberdinak aztertu zituzten, lehenengotan ohiko ongarriekin tratatu zituzten eta ondoren, moluskuen oskolaren eta txerrien mindarekin (hondakin biologikoen zati likidoa) egindako konpost bat erabili zuten. Chemosphere aldizkarian argitaratu egin ziren emaitzak, ondorioztatuz ongarri berriak aluminioaren murrizketa handia, lurraren neutralizazioa eta jarduera biologikoaren hobekuntza ekartzen zuela, inolako kalterik sortu gabe lurraren propietateetan.
Galizian, 100.000 tonelada muskuilu oskol hondakin produzitzen ditu eta zatirik handiena itsasora doa, era honetara, Galizia munduko 2. ekoizle handiena bihurtuz, Txinaren ostean. Horregatik onuragarria izango litzateke oskola guzti hauei erabilera bat ematea. Gainera, orain erabiltzen diren ongarriak hondakin kimikoak sortzen dituzte bere produkzioan, geroago itsasora jariatzeko eta aldaketa sakonak ekarrik itsaso ekosistemetan, bai algak hazkuntza handiegia hasten dutelako, bai arrainak posoitu eta hiltzen direlako.
Moluskuen oskolaren eraginkortasuna frogatua dago eta onura handiak ekarri ditzake. Modu berdinean, zebra oskolak onura berdinak dakartzan ikertuko dugu eta ahal bada, espezie inbasiboa ongarri naturalean bihurtu. Zehazki ez dakigu muskuilu honen oskolaren konposizioa, baina espezie gehienetan antzeko elementuak agertzen dira, beraz, ez litzateke Mytilus edulis-a baino txarragoa izan behar.
Dreissena polymorpharen eraginkortasuna frogatzeko, hainbat esperimentu egin behar dira. Hauetan, lurrak dituen substantzia espezifiko batzuen kantitatea eta pH-a kalkulatu behar da, esberdintasuna ikusiz, oskolak aplikatu aurretik eta ostean.
Landareren hazkutzan eta osasunean garratzitsuenak diren konposatuak hauek dira: nitratoa, amonioa, fosforoeta, potasioa, kaltzioa, sulfato aeta kloruroa. Hala ere, ez gara guztietan zentratuko, moluskuen oskolak ez duelako, adibidez, kloruro maila hobetuko, ez baitu klororik bere oskola. Horregatik, nitrogeno, sufre, fosforo eta potasio mailan fijatuko gara, hauek direlako hobetu al diren propietateak.(9)
C. EUCALIPTOA
Euri azidoak lurrean daukan eragina antzeratzeko Eucalyptus-a landatutako eremua erabiliko dugu. Izan ere, zuhaitz honen eraginez lurra azidifikatu egiten da eta era honetara euri azidoak daukan efektu berdina lortu dezakegu, era konstantean jasango duelako azidifikazio prozesua.
Australiatik eratorritakoa da, Myrtaceae familiakoa, hau da, landare hermafroditak guruin aromatiko askorekin. Bestalde perennifolioa da, hostoak urte osoan zehar mantentzen dituela esan nahi duena.
Zuhaitz honek eztabaida asko eragin ditu, sortu al dituen onura eta desabantailengatik. Zurgintza industrian oso erabilia da, oso azkar hazten baita eta egur baliagarria lortu daitekelako, hala ere, honen landaketa masiboa bere jatorri lurretik hurrun arazo handiak sor ditzake lurraren azterketa sakona ez bada aurrera eramaten, Asturiasen gertatu den moduan, non euriaren eta eucalyptusaren eragin bateratua basoak zapuzturik utzi ditu. Bestalde, terapia askotan erabiltzen da ere, ezagunena sudur kongestioaren aurka daukan eraginkortasuna da; hala ere, gihar minaren tratamendurako ere erabiltzen da. (10)
a. Kalteak
Gutiérrez de la Lama, W. de P. Lima eta C. Malvosek FAO-rentzat (Food and agriculture organization) eginiko ikerketa batean eucalyptusak eduki ditzakeen inpaktua aztertu zuten. Ondorio hauek lortu zituzten:1- Eucalyptus-ak landare autoktonoak zeuden lekua hartzen badu, kalte larriak egingo ditu lurrak daukan elikagaietan.
2- Bere hazkuntza oso azkarragatik beste landareei mantenugaiak hartuko dizkie, nitrogeno ia guztia xurgatuz eta beste konposatu askorengatik lehiatzen. Era berean, uraren lehian beste landareak baino abantaila ahandiagoak ditu, lurra asko zikatuz.
3- Nahiz eta Australian dauden eukalipto basoak mundu mailako hoberenetariko lurrak eduki, elikagai maila oso altuekin, bertatik ateratzean, batez ere egur industriarako erabiltzen bada, lurraren azidifikazio handia eta elikagai txirotasuna ekarriko du seguruenik.
4- Eukaliptol terpenoa askatzen dutenez beste landareen hazkuntza ostopatuko du, ekosistemak arriskuan jarriz.
Honen ondorioz, espero dezakegu aukeratutako lurrak mantenugai maila baxuak aurkeztea eta pH nahiko azidoa, euri azidoak dakartzan eraginaren antzekoa. Hala ere, eukaliptoaren eragina oso eztabaidagarria da eta era guztietako iritziak eta emaitzak lortu dira, inolako bateragarritasunik gabe, beraz, ezaugarri aldagarriak euki al ditu honen elementuak aztertzen ditugunean, hauek lur mota eta ingurugiroaren eraginez oso esberdinak izan daitezkelako. (11)
D. LURREN EZAUGARRI FISIKO KIMIKOAK
Ongarridun lurretan jasotako aldaketa ikusteko, hauen ezaugarri fisiko eta kimikoak aztertu behar dira, era honetara hauetan hobekuntzarik egon bada ikus ditzakegu.
a. Ezaugarri fisikoak
i. Kolorea
Lurraren ezaugarri oinarrikoena eta zehazteko errezena da. Antzina, lurrak berain koloreengatik sailkatzen ziren askota, edota berain zaporeengatik. Hala ere, lurraren kolorea ezin dezake zehaztu hobeago den ala ez, baina honen ezaugarri batzuk aitortu al dizkigu, batez ere lurrak zentsu honetan aldaketarik pairatzen badu.Arrazoi honegatik, esan beharra dago, oso erabilgarria dela baina lurraren beste parametroak aztertu behar dira ondorio ziur bat lortzeko.
ii. Ehundura
Kontzeptu hau lurrean dauden partikula txikien proportzioari egiten dio erreferentzia. Partikula hauen arabera lurrak jarrera desberdinak edukiko ditu landareen aurrean, hauei lagunduz edo oztopatuz.Oro har hiru taldetan banatu daitezke partikulak hareak, limoak eta lohiak. Hauen neurrien arabera ehundura desberdinetakoak izango dira lurrak. Buztinaren gabezia drainatze gaitasun handia ematen dio lurrari, hau egoteak, beharrezkoak diren ioiak mantentzea eta lurraren partehartze aktiboa landarearekiko ekar dezake. Bi ezaugarriak onak dira, beraz gehienetan lurrak ez dira ezta hobeak ezta txarrak, desberdinak baizik.
Ezaugarri hauek parekatuak dituen lurra, eta ondrioz, landare gehienentzako hoberena lur frankoak dira. Bestalde, lur limatsuak drainatzea oztopatu dezake, eta ioien metaketa ere bai, horregatik, kasu gehienetan, lur nahiko txarrak dira landareentzako. (12)
b. Ezaugarri kimikoak
i. pH-a
Seguru aski, guztien artean garrantzitsuena eta praktikoena. Frogaren erraztasuna eta beharrezko denbora, oso txikia, beharrezkoa bihurtzen dute, bereziki ikerketaren lehenengo pausuetan. Euri azidoak kaltetutako lurrak bilakatzen gaudenez, ezinbestekoa da zihurtatzea jasotako lagina azidoa dela, ondorioz, froga hau garrantzitsuagoa bihurtzen da oraindik.pH-a egoera fisiko-kimikoaren berri ematen digu, baita landareak lurrarekin daukan erlazioa. Horrela interpretatuko dugu:
- pH < 6, lur azidoak: azidifikazioaren eragile bat baino gehiago dago, prezipitazioak (euria azidoa), temperatura oso baxuak edo material azidoen gainean egoteak (granitoa, harearria…), baina Euskadin, zuhaitz espezie batzuk (pinua, eukaliptoa…) edo prezipitazioak eragiten dute bakarrik. Honelako azidotasuna duten lurrak, aurretik azaldu bezala euri azidoaren ondorioetan, hondakin begetalak degradatzeaz eta materia organikoaren humifikazioaren arduradunak hil egiten dituzte, nitrifikazio prozezuak eta nitrogeno eta fosforo barnerapen baldintzak, serioki minduak suertatzen dira. pH-a 4,2 baino txikoagoa denean, aluminioak beste konposatu garrantzitsuak ordezkatzen ditu landarearen elikaduran, posoituz edo heriotza ekarriz.
- pH 6-8: landarea baldintza oso honetan dago, ez ditu aurreko arazoak jasoko. Hoberena pH-a 7-7,5 artean egotea litzateke, magnesio, fosforo eta sufre xurgapena baldintza optimoetan egongo baita. (12)
ii. Kaltzioa
Elementu hau, guztiz beharrezkoa da landareen bizitzarako, oso garrantzitsua baita hazkuntzarako, emarkortasunerako eta heltze prozezuan. Landareak sustraietatik hartu eta finkatu egiten da organoetan, horregatik mugikortasun urria du honen bornean. Honen gabezia, zurtoinean eta sustraietan nabaritzen lehenik eta behin, errakitismoa sortzen, hauen hazkuntza gelditzen.Maila altuan edozein landaretarako onuragarria izango da, ez baitu honen gabezirik sentituko eta ez du behar baino gehiago xurgatuko. Maila ertainean, lur neutro eta aretsuetan ematen da, landarea ez du inolako arazorik eukiko, hala ere, lur azidoetan horrelako emaitzak jasotzen baditugu, seguru aski behera joango da, kaltzio kantitate murriztuz. Maila baxuan, lur azidoetan ematen da, non aluminio jarduten duen, batez ere lur humeletan. (12)
iii. Fosforoa
Landarearen lehenengo urratsetan oso garrantzitsua da, ehun gazteetan jarduten du eta. Sistema radikularraren garapena aktibatzen du, hazte prozesurako eta zurtoinaren sendotasunerako onuragarria da. Ez da beharrezko heltze prozesurako baina honen presentziak honen abiadura eta emankortasuna handitzen du.Heldutasunera heltzen dagoenean, fosforoa erreserbetan batzen da, bereziki hazietan, horregatik, heldua denean, normalean ez dira arazoak sortzen arazoak honen gabeziagatik, hala ere, herentziaz jasotako fosforoa bukatzen, gabezia agertu daiteke.Honen gabeziaren ondorioak ahuek dira: sendotasun falta landareen hazkuntzan, loratze prozezuaren atzerapena, emankortasunean eta heltzean zailtasunak.
Lur azidoetan fosforoa aluminioarekin eta burdinarekin nahasten da, aluminio eta burdin fosfatoak sortuz, landarearentzako posoitsua dena.Maila altuan, aluminio eta burdin maila baxua egon behar da, gainera lurra neutroa edo alkalinoa izan beharko litzateke. Seguru aski, ongarri kantitate handiak jaso egin ditu, gehienetan ez baita maila altu bat aurkitzen naturalki. Maila normala badauka beharrezko ongarri kantitate jaso duela esan nahi du, aluminio eta burdina aldenduta mantentzeko nahikoa. Maila baxuak azidotasun handia adierazten dute, aluminio eta burdin fosforoak osatuz. (12)
iv. Nitratoak
Nitrogenoa oinarrizko elementua da landare guztietan. Landareek nitrato edo amoniako forman xurgatzen dute, sustraien bidez. Hasieran, aparato begetatiboa sortzeko erabiltzen da, geroago erreserba materien eraketan parte hartzeko. Horrez gain, lehengo etapan lan oso garrantzitsua egiten du beste elikadura elementuen barnerapenean. Honen ondorioz, ezinbestekoa bihurtzen nutrizio begetala aurrera eramateko. Gabeziak orokorrean geldotasun handia ekarri dezake landarearen garapenean: aparato begetatiboan arazoak eta behar baino lehenago heltzea, honi “nitrogeno gosea” deritzo, normalean, hostien kolore horixkan ikusten da, udazkena heldu baino lehen gauzatzen delako kolore aldaketa.Oso erlatiboa da elementu honen kantitatea, faktore mordoa eragiten baitute, adibidez, N-finkatzailetzat jarduten duten organismoen kopuruan. Maila altuak-ertainak, filum bereko landareen arabera behar handiagoa edo txikiagoa egongo da, ondorioz, agian landare batentatzeko nitrogeno kantitate izugarria, beste batentzako oso txiki izan daiteke, nahiz eta filum berekoa izan. Maila altuegian, nitrato gatzen kantitate handiegia egon daiteke, lurraren gatzifikazioa ekarriz. Maila baxuak, gehien bat prezipitazio ugariko denboraldian ematen da, urak nitratoak eroan ditzakezkelako. Beste aukera bat, euri azidoak dakarren zetazeoen(N-finkatzaile mikroorganismoak) heriotza da.
v. Potasioa
Nitrogeno eta kaltzioarekin batera, kantitate handienean behar den elementua da. Forma anitzetan agertzen da lurrean, baina forma ionikoa da xurgatzeko errezena. Landarearen barnean, edozein lekutan ager daiteke ehun gazteetan eta zaharretan, ulergarria da orduan, elementu honen gabeziaren seinaleak organo zaharretan agertzea gazteetan baino arinago. Besteak beste hauek dira sintomak, ehunen erresistentzia falta, parasitoen aurrean defentsa kaxkarragoak, heltzean irregularitateak.Potasioa, harrietatik jasotzen da, hauen alterazioak potasio ioien jariaketa ekartzen du, horregatik batzuetan ez da nahikoa inguruko landareak elikatzeko eta ongarri potasikoak erabili behar dira. Maila altuan, ongarri askoren seinale da, kaltzio eta magnesio mailak es dira oso altuak izaten potasioarenarekin konparatuta. Maila ertaina, beharbezalako ongarri kantitate jaso duen seinale da. Maila ertaina, uzta batzean gertatu daiteke, potasio maila behera joatea, normalean hori izaten da mailaren jaitsiera txikia eragiten duena. Maila baxuak, lur aretsuetan ematen da eta ongarri potasikorik jaso ez dutenak. (12)
vi. kloroa
Landareak sustraietatik edo estometatik xurgatzen dute, kloruro inorganiko disolbagarri eran. Ez dago guztiz argi honen funtzioa landare barruan, hala ere, mugimendu eta lan handiko elementua dela badakigu. Estomen zabalkuntza prozesuan partehartzen du potasioarekin batera, baita uraren fotolisian II. Fotosisteman. Era berea, gaixotasunen aurka dihardu landarearen barnean.Honen eskasia sustraien garapen eza ekarriko du eskualde apikalak zabalduz, hosto txikiagoak eta orbanekin, baita klorosis eta nekrosia zonalde batzuetan. Halaber, honen gehiegizko kantitatea kalte larriagoak ekarri al ditu, hala nola: hostoen argaltasun itzela biribilkatzeko joerarekin eta neurosi oso zabaldua, hostoen zikutasuna ekarriz. (12)
E. HELBURUA
Erabat azalduta euri azidoak eta zebra muskuiluak gauzatu al dituzten arazoak eta hauen artean nola konpondu al diren, esperimentazioari ekingo diogu.
Argi dago ezin izango dugula muskuiluen plagarekin bukatu, baina agian erabilgarri suertatu al daiteke euri azidoaren kontra egiteko. Horregatik oskolak lortzeko erreztasuna, hauen erabilgarritasuna lurra neutralizatzeko eta baliagarri den kasuan zein den aplikatzeko modurik hoberena. Emaitza erabilgarriak lortu eskero nolabaiteko bidea aurkitu al daiteke Euskadiko nekazariak hauek erabiltzeko.
Arrazoi honegatik, landareak jasotako aldaketa ez da bakarrik era guztiz teoriko batean ikusi behar, esperimentu praktikoen bidez agian haietan eragiten dituen aldaketak hobeto al ditugu. Beraz, ezaugarri fisiko-kimikoen azterketaz gain, indabak, dilistak eta garbantxuak landatuko dira lau lur desberdinetan: lur arrunta, ongarridun lurra, ongarria metylusarekin bat daukana eta zebra muskuilua ongarrian nahastua. Landatze hauen bidez, ongarriak lehen urratsetan daukan garrantzia eta hau erabiltzean zeintzuk diren onurak landarearen osasunean eta garapenena.
II. MATERIAL ETA METODOAK
A. MATERIALA
a. Laginak
- Loiu inguruko eukalipto lurrak
- Txitxirioak
- Ditisltak
- Indabak
b. Tresneria
- Galbaia (2x2mm)
- Atxurra
- Pala txikia
- Mailua
- Saiodiak
- Pipetak
- Prezipitontziak
c. Erreaktiboak:
- Untziaren purinak ongarri gisa- Dreissena polymorpharen oskola: Arrigorriagako “La dinamita” enbalsean hartua. Bertan errekan sartu eta harriak altzatuz zebra muskuiluak kendu espatula batekin.
- Meytilus edulisaren oskola: mariskeria baten erosia, ondoren matxakatua eta haragiaren zati handi bat albora utzita.
- Hanna etxe komertzialeko eratorriak:
o HI3896-K
o HI3896-P
o HI3896-N
o HI3896-pH
- AgNO3 (Zilar nitratoa)--Panreac
- Ur desionizatua eta destilatua --Iberia
B. METODOLOGIA
Lurraren jarduera biologikoan zebra muskuilua eragina duen eta zelakoa den ondorioztatzeko zenbait pauso eta esperimentu egin behar dira. Alde batetik lurraren ezaugarri kimikoak aztertu behar dira, beste batetik ezaugarri fisikoak; hala ere, alde teorikoa soilik baztertzeko landareen hazkuntza bera frogatuko dugu ongarriaren eraginpean.
a. Ongarriaren aplikazioa
Purina eta oskolen nahastea era errepresentatibo batean jartzeko hiru partzela egin dira, non eukaliptusen arteko lurretan osagai desberdineko ongarriak apliatu dira, 1-2m karratuko azalera batean. Bakoitza 15cmko sakontasunean lurperatu da, honen etekina handiagoa izateko.
1- Lehengo eremuan untzi purina bakarrik jarri da.
2- Purina zebra muskuilu oskol 1kg-rekin nahastua.
3- Purina metylus oskol kg 1-ekin nahastua.
Metylusa purinarekin eta purina bakarrik kontrol moduan ezarri dira, badakigu metylusa untzi gorotza bakarrik baino eraginkorragoa dela, honek esango digu oskolen aplikazioa egokia izan baden, purina bakarrik ordea, ona dela badakigu ere baina oskolen eraginkortasuna neurtzeko erabiliko dugu, hauen aplikazioa dakarren hobekuntza aztertzeko.
b. Ezaugarri kimikoen azterketa
Argi dago oso garrantzitsuak direla lurraren neurketa kimikoak (hauek baitira nolabait lurraren kalitatea eta erabilgarritasuna erakusten digutena. Helburu honekin hainbat parametro aztertu ditugu:
Hanna etxe komertzialaren “Kit de analisis de suelos” erabilita:
i. pH-aren neurketa
1- Saiodia 2,5 ml-ko markara arte bete lurrez
2- Bertan emandako solución de extracción erreaktiboa izuri 10mlra heldu arte.
3- Ondo nahastu eta minutu bat geldi utsi disoluzioa kolore argiago bat har dezan.
4- Azkenik pH-aren neurketarako papela erabili lurraren pH-a zehazteko.
ii. N,P eta K maila
1- Saiodia 2,5 ml-ko markara arte bete lurrez.
2- Bertan emandako erausketa erreaktiboa isuri 10mlra heldu arte.
3- Ondo nahastu eta bost minutu itxaron.
4- Kit-ean datozen sobreen erreaktibo solidoa erabili, elementuaren arabera desberdina(sobreean agertzen da elementuaren letra).
Pauso hauen ondoren bi metodo desberdin daude emaitzak interpretatzeko:
- Kolorimetrikoa: nitrogeno eta fosforo, daukagun eskalarekin neurtuko dugu elementuaren kantitatea lurrean.
- Turbidimetrikoa: potasio, argi fokoa geure bizkarrean dugula, kitean agertutako eskala disoluzioaren atzeakaldean jarri eta maila desberdinetan agertzen diren puntuak ikusi arte ekingo dugu elementuaren maila zehaztu arte.
Kit-etik eratorriak ez diren esperimetuak:
Lehenik eta behin lurraren analisia egin ahal izateko lagina prestatu behar da:
1- Lurraren 10g saiodi batean bota.
2- 15ml ur desionizatu jaurti.
3- Gogorki nahastu eta pare bat minutu itxaron.
iii. Sulfato maila
1- Lagin prestatuaren 10 mlri, tanta bat BaCl2(bario kloruro) gehitu %10eko aberastasunarekin.
2- Gogor nahastu eta 5 minutu itxaron prezipitatu zuri bat agertzen baden ikusteko.
iv. Kloruroak
1- Prestatutako laginean 0.01M AgNO3 disolbatu.
2- Itxaron prezipitatu zuria agertu arte.
Prezipitatua agertzekotan kloruroak daudela adierazten du, gero eta handiago izan kantitate hau handiagoa da kloruro maila.
v. Karbonatoen presentzia
Lurrari, bere egoera normalean lagina prestatu barik, HCl-a jaurti. Burbuilak agertzekotan Karbonatoak badaudela esan nahi du.
c. Ezaugarri fisikoaen azterketa
i. Ehundura
Tames-en metodo semikuantitatiboa jarraituz zehaztu dugu lurraren buztin kantitatea, metodo zehatzagoak badaude, baina ez laborategian daukagun materialekin, beraz eskuz egin behar da esperimentua.1- lur masa bat prestatu behar dugu, honetarako 10g gutxi gorabehera ur desmineralizatuarekin humeldu behar ditugu, baina geure eskura itsatsirik gelditu ez daiten puntura arte.
2- Orain konprobatu behar da 3mmko zuzenak egin ahal ditugun lurrarekin. Egin al izatekotan, frogatu ea borobilak sortu al ditugn filamentuekin, ahuek apurtu barik.
3- Prozesu berdina jarraitu baina 1mmko zabalerarekin.
Honen arabera lurraren lau izaera desberdin desberdinduko ditugu: haretsuak, lohitsu-hareatsuak, lohitsuak, buztintsuak. Izaeraren arabera lurrak era aktiboan edo atxikitzailean jardungo du landareen elikagaiekiko.
ii. Kolorea
Kolorea hautemateko ez da inolako prozesu berezirik egin behar, argi natural nahiko eta lur sikuan eta humelean konprobatu baizik.8 koloretan sailkatzen da lurra, nahiz eta ez eman ezagutza kimiko-fisiko zehatzik eman, nahiko erabilgarria da lurraren propietate batzuk identifikatzeko, hauek lur onak eta txarrak desberdindu ez arren.
d. Landareen hazkuntza
Tratamendua zelako garrantzia edukiko duen landareengan (botanikoak ez dira argi jartzen ere faktore bakoitzaren eraginean); ongarria praktikan jarri dugu., Horregatik indabak dilistak eta txitxirioak ernetu ditugu eta antzeko tamaina dutenean ongarridun lurrean sartuko ditugu eta lur normalean, desberdintasuna antzemateko.1- Hiru eremuen lur laginak hartu baita basoko egoera normaleko beste bat.
2- Aste betez ernetu indabak, garbantxuak eta dilistak.
3- Lekale mota bakoitza lau lur desberdinetan erein.
4- Tamainaren eta landarearen egoera aztertu astero.
Landarearen azterketa egiterakoan kontuan izan behar dugu honen tamaina eta osasuna, zurtoinen luzeraren aldaera eta sendotasuna, hostoen azalera eta kolorea… Honek jakinaraziko digu zelako eragina duen landareen lehenengo faseetan , baita fase helduetarako ere jardungo duen.
III. EMAITZAK ETA EMAITZEN EZTABAIDA
A. EPE LABURREKO TRATAMENDUA
Esan bezala lehenik eta behin lurraren hasierako bereizgarritasunetan zentratu behar gara, era honetara aukeratutako Eucaliptus lurrak (eukaliptolaren eraginagatik suntsitzen direnak) kalitate onekoak diren ala ez, eta ze gauza hobetu al diren jakiteko.
a. Froga kimikoa
Hilabete bat pasa ostean hartu egin ditugu lehen laginak, seguru aski ongarriek ez dutelako eraginik izango denbora tarte txikiagoan. Emaitzak beti egongo dira orden berean lau lur moten arteko konparaketa egiteko orduan: lur normala, ongarriduna, ongarria zebrarekin nahastua eta ongarria metylusekin batera.
i. pH-a
Eukaliptoak azidifikatu egiten dute bizi diren lurra, haien prozesu biologikoak erreztasunez aurrera eramateko, zentsu honetan guztiz eraldatu dezake lurraren osaketa, beste landareen funtzionamendu egokia oztopatuz. Horregatik, pH-a azidoa izatea da itxarotezkoa lur normalaren kasuan, baina besteetan hoberapen nabarmena ikustea litzateke ohikoa:|
|
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Horia
|
4-4,5
| |
Untzi purina
|
Berde argia
|
6-6,5
| |
Metylus
|
Berdea
|
6-7
| |
Zebra
|
Berde iluna
|
6,5-7
|
Argazkian antzeman dezakegu lur normala nahikoa azidoa dela 4-4´5 tartekoa, bestalde, ongarridun lurretan 6-7 inguruan dabil, neutralizazio prozesua era egokian eraman dela agerian utziz.
Nahiz eta kolore larrosik ez lortu gardentasun desberdintasunak ikusi al ditugu. Zebra eta metylus muskuiluekin ornitutako lurrak kolore zuri esnetsua hartu du, ongarridun lurra eta lur normala baino opakuagoa baita. Lur normala oso kolore gardena dauka, honek erakusten digu N maila oso baxua dela, ia ez dela existitzen. Hala ere, besteek ez dute maila handia erakusten, N kopurua handitu badute ere, ez da behar bezalakoa landarearentzako onuragarri izateko.
ii. N maila
Nitrogeno kantitatea sailkatzeko arrosa koloreko eskala bat jarraitu behar da, gero eta gardenagoa izan txikiagoa izango da nitrogeno maila.Nahiz eta kolore larrosik ez lortu gardentasun desberdintasunak ikusi al ditugu. Zebra eta metylus muskuiluekin ornitutako lurrak kolore zuri esnetsua hartu du, ongarridun lurra eta lur normala baino opakuagoa baita. Lur normala oso kolore gardena dauka, honek erakusten digu N maila oso baxua dela, ia ez dela existitzen. Hala ere, besteek ez dute maila handia erakusten, N kopurua handitu badute ere, ez da behar bezalakoa landarearentzako onuragarri izateko.
 |
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |||
Lur normala
|
Garden zurixka
|
0
| |||
Untzi purina
|
Zuri gardentsua
|
1-2,5
| |||
Metylus
|
Zuri esnetsua
|
4-5
| |||
Zebra
|
Zuri esnetsua
|
4–5
|
Nitrogenoa landarearen lehen faseetan, jarduera anabolikoan eta metabolikoan oso garrantzitsua da, izan ere, honen bitartez aminoazidoak sintetisa daitezke amida taldea osatuz N-aren bitartez. Landareak aminoazido guztiak ekoizteko gai dira, horregatik elementu hau egotea hain garrantzitusa da. Hau ikusita ongarriaren tratamenduarekin arazoa konpondu al izatea da komenigarria.
iii. P maila
 |
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Gardena
|
0
| |
Untzi purina
|
Gardena
|
0
| |
Metylus
|
7-8
| ||
Zebra
|
Urdin iluna
|
10
|
Argi ikusten da ez dela kolore urdinik saiodian lur normalean, arrazoi honegatik fosfororik ez dago edo ia ez da susmatzen. Ongarridun lurretan, hobekuntza oso handia ikus dezakegu muskuiludun lurretan ongarria bakarrik duen lurrean baino askoz handiagoa.
iv. K maila
Substantzia honen azterketa era turbidimetrikoan egin behar da, beraz kolore urdintsu bat lortuko da seguru, baina honen gardentasunaren arabera sailkatuko da eskalan.
 |
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Urdin opakua
|
10
| |
Untzi purina
|
Urdin opakua
|
10
| |
Metylus
|
Urdin opakua
|
10
| |
Zebra
|
Urdin opakua
|
10
|
K maila lau saioditan oso opakua da, heldu al den maila altuenera helduz eta esberdintasunik antzeman gabe lurren artean. Hala ere, denbora pasa ahala, lur normala garden bihurtzen joan da, besteak baino abiadura handiagoan, ongarridun lurretako potasio maila hobetu egin dela adieraziz, nahiz eta hauek oso altuak izan aurretik.
Ondoriozta dezakegu lur limatsuengatik lortu ditugula horrelako emaitzak, gero eta lur buztintsuagoa eduki gero eta K maila altuagoak beharko ditu, eta lur limatsuak aurkitu al diren 2. Lurrik buztintsuenak dira. Hau horrela izanda, oso zaila litzateke emaitzak hobetzea, baina ikusi dugunez denbora gehiagoan mantedu dute lur ongarridunek opakutasuna, maila altuenean lur normala baino kopuru handiago adieraziz.
v. Kloruroak
Zilar nitratoaren Ag+ lurraren Cl- ekin erreakzionatzen du AgCl sortzeko, konposatu hau disolbatzeko oso zaila da, honen ondorioz hauspeakin zuri bat agertu beharko litzateke saiodia, Clrik egotekotan. |
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Oso gutxi
|
1-2
| |
Untzi purina
|
Ertaina
|
5-6
| |
Metylus
|
Ertaina
|
5-6
| |
Zebra
|
Ertaina
|
5-6
|
vi. Karbonatoak
Karbonatoak azidoekin erreakzionatzen dute burbuilak ateratzen, horregatik esan dezakegu harturiko lurrak ez daukatela karbonatorik, HCl-a jaurti ostean ez baita ezer ere ez gertatu.Emaitzak honek adierazten du, zentsu honetan nahiko lur osasuntsua dela, karbonatoak ez baitute usten burdin, fosforo, kaltzio eta nitrogenoa lurrean ezartzen. Horregatik seguru aski, eucaliptolaren eragina da P eta N maila baxua izatea, karbonatoak ez baitira existitzen. Ongarridun lurrei dagokionez, ez da aurkitu karbonato arraztorik, nahiz eta muskuilu oskolera HCl isuritzen bada burbuila mordoa atera. Horregatik, esan dezakegu eman den neutralizazio prozesua ez dela karbonatoen eraginagatik eta hauek ezin dutela ostopatu elementuen finkapena lurrean.
b. Analisi fisikoa
i. Ehundura
3mmko filamentuak egin ondoren, eraztunak egiten saiatzean puxkatu egin dira; bestalde 1mmkoak egin al izan ditugu eta borobila arazo gabe osatu al izan da. Hau kontuan hartuta, lur lohitsua dela zehaztu dezakegu, hauekin bi zabalerako zuzenak egin al direlako, baina 1mmko eraztunak bakarrik.
Buztinaren gabezia drainatze gaitasun handia ematen dio lurrari, hau egoteak, beharrezkoak diren ioiak mantentzea eta lurraren partehartze aktiboa landarearekiko ekar dezake. Bi ezaugarriak onak dira, beraz gehienetan lurrak ez dira ezta hobeak ezta txarrak, desberdinak baizik. Limatsuen kasuan (%25-35 buztinez osatuak), ez da ezta bata ezta bestea gertatzen, honen trinkotasuna lur poroak ostopatu al ditu eta aldi berean ioien mugimendu askea oso iragazkorrak izateagatik. Ondorioz, lur arruntak ioiak ondo mantenduko ditu eta landareen elikaduran partehartze aktiboa izango du.
Beste lurretan lur limatsuak aurkitu dira, hauek ezaugarri positiboak galdu dituzte, drainatze onaren abantaila hartu gabe, beraz, esan dezakegu sail honetan ongarriaren eta oskolen eragina ez dela bat ere ona izan. (12)
ii. Kolorea
Arre kolorekoa da, emaitza honek aurrekoa kontraesantzen du, lurrak drainatze ona eta oxigenazio nahikoarekin hartzen baitu kolore hau. Hala ere, Australian (eucalyptusa oso erabilia den estatua) aurrera eramando neurketa batzuk esan dute zuhaitz honetarako lur egokiena lur lohitsuak direla, baina honek lurren aire hartzea mesedetzen duela, lur mota honen arazo batzuk.Ongarridun lurretan hile honetan zehar hemandako aldaketak ez dute agerian usten kolore aldaketarik, beraz zentzu honetan lur arruntaren ezaugarri berberak eduki beharko ditu.
B. EPE LUZEKO TRATAMENDUA
i. pH-a
  |
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Horia
|
4-4,5
| |
Untzi purina
|
Berde argia
|
6-6,5
| |
Metylus
|
Berde iluna
|
6,5-7
| |
Zebra
|
Berde iluna
|
6,5-7
|
Metylusak lurra guztiz neutralizatzea lortu zuen hilabete batean eta zebra muskuilua bigarren hile honetan prozesua nolabait bukatu egin du. Bakarrik ongarri duen lurra alkalinotu egin da, baina ez neutralizaziora arte, beraz esan dezakegu, muskuilu oskolak lurra neutralizatu egiten dutela era azkarrago eta eraginkorragoan, nahiz eta ez da behar pH-7rainoko eraldaketa, 6-7 tartekoa bada onuragarria.
ii. N maila
 |
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Zurixka ia gardena
|
1
| |
Untzi purina
|
Zuri iluna
|
2-3
| |
Metylus
|
Larrosa argia
|
6-7
| |
Zebra
|
Larrosa
|
8-9
|
N maila ongaridun lurretan igo egin da, batez ere oskoldunetan, oso igoera handia izan da eta pasadaneko emaitzekin ikusita nahiko aldaketa handia eman da. Ikus dezakegunez, metylusak oso lan handia egin du , baita zebra muskuilua duen lurrak maila altuak lortu ditu.
iii. P maila
 |
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Gardena
|
0
| |
Untzi purina
|
Gardena
|
0
| |
Metylus
|
Urdin argia
|
8-9
| |
Zebra
|
Urdin iluna
|
10
|
Esan beharra dago bi juskuiludun lurrek maila oso altuetara heldu zirela, seguru aski, ezin daiteke metylusaren maila gehiago igo eta zebrarena oso altua da, baina gehiegizkoa izateko arriskurik gabe. Bestalde, lur arruntan mailak bardin jarraitzen dute, espero bezala, gabezi handiak ekarriz landareentzako.
iv. Potasio
|
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Guztiz opakua
|
10
| |
Untzi purina
|
Guztiz opakua
|
10
| |
Metylus
|
Guztiz opakua
|
10
| |
Zebra
|
Guztiz opakua
|
10
|
Zoritxarrez, eucalyptus lurrak potasio maila altua daukate, era honetara, ezin dezakegu ikusi ongarriak daukan hobekuntza arlo honetan. Hala ere aurrekoan bezala, hauspeaketa lehenago ematen da lur arruntan ongarridun lurretan baino.
v. Kloruroak
|
Kualitatiboa
|
Kuantitatiboa
| |
Lur normala
|
Hauspeakin txikia
|
1-2
| |
Untzi purina
|
Hauspeakin ertaina
|
5-6
| |
Metylus
|
6-7
| ||
Zebra
|
Hauspeakin ertaina
|
6-7
|
Argazkian ezin daiteke hauspeakin zuria guztiz bereizi,baina ongarridun lurretan ez da aldakuntza handirik egon, agian moluskuetan apur bat. Hoberenak oskoldunak dira, untzi purinarekin oso gerturik jarrauta edo maila berean eta azkenean, lur arrunta, ia klorurorik ez daukana.
vi. Karbonatoak
Aurreko hilabeteko emaitzak mantentzen dira, adieraziz muskuiluak erabiltzea ez duela karbonato askerik lurrean, hauek azidotasuna neutralizatzeko erabili baitira. Ondorioz, muskuiluen karbonato kaltzikoa bi aldetatik onuragarria da, lurra neutralizatu egiten du, karbonatoen metaketa ekidituz.
B. Analisi fisikoa
i. Ehundura
Lehengo analisia lur lohitsua limatsuagoa zela ikusi genuen; hala ere, honetan eraztunak egitean erraztasun oraindik handiagoa topatu genuen. Honek esan nahi du, lurren lohitasun maila jaitsi egin dela lur frankoak lortu arte, lur mota hau lohitsuen eta aretsuen ezaugarriak ditu, landare gehienentzako lur egokia izanez.
ii. Kolorea
Kolorea apur bat ilunagoa da, baina, agian, hau purinarengatik da, oraindik deskonposatu gabeko zatiak baitaude eta hauek oso kolore iluna dauka. Hala eta guztiz ere, kolore arrea mantentzen du lurrak, beraz, ezin dezakegu esan purinak edo oskolek lurraren kolorea aldatzen dutenik, gutxienez arreen kasuan.
C. LANDAREEN HAZKUNTZA
a. Erneketa
INDABAK
 |
GARBANTXUAK
 | ||
DILISTAK
 | |||
Aste batean zehar indabak, dilistak eta garbantxuak hazten utzi ostean, lurrera pasatzeko prest daude, beti ere antzeko garapen eta tamainako plantulen arteko konparaketa eginez.
b. Hazkuntza ongarriekin
i. Indabak:
 |
2. ASTEA
| ||
 | |||
3. ASTEA
 |
4. ASTEA
 | ||
5. ASTEA
 | |||
Indabekin esperotako emaitzak jaso dira, hau da, Metylus edulis duen lurran landaturik dagoen alea handiena da zebra muskuiluduna gertu egonda; bestalde, ongarridun lurrean dagoena osasuntsu hazi da, baina ez muskuiludunetan moduan, zurtoina eta hostoak apur bat ahulagoak dira. Azkenik Eucalyptusaren lurretan landatutakoa ez da hazi ere egin, lehen urratsetan geldo zebilen eta 2 astetik aurrera ez zen bat ere handitu, nahiz eta besteen moduko sustraiak eduki.
Azken honen garapen geldoa ikusiz, esan genezagu N eta P mailak nahiko baxuak direla eucalyptus lurretan eta bewste hiruretan konpondu egin direla, landareak hazkuntza erregular eta normala jarraitu baitu. Hala ere, ez da N mailen desberdintasun handirik ikusi analisi kimikoetan. Kloro eta potasio mailen kalteak ehun zaharragoetan ikusi daitezke beraz, ongarridun lurretan ez dago elementu hauen gabeziarik ezta gehiegizkorik, nahiz eta ezin dezakegu esan berbera Eucalyptusari buruz, ezin izan baitugu ikusi etapa zaharretagoan.
ii. Garbantxuak
1. ASTEA
|
2. ASTEA
 | |||
3. ASTEA
 |
4. ASTEA
 | |||
5. ASTEA
 | ||||
Irudian ikusi al dugunez, zebra muskuiluak metylusak baino emaitza hobeagoak lortu ditu, honek ez du esan nahi landare guztiekin eraginkorragoa izango denik, agian landare honekin eragin handiagoa dauka. Esan beharra dago, garbantxua errazago ernaldu eta hazten dela lur limosoetan (geure kasua), baina lau lur motak lur limatsu batetik eratorriak dira. Beraz, hemen ere N eta P mailen garrantzia egiaztatu dezakegu, bai lehenego etapetan, bai aste batzuk pasa ostean, landareak gora egiten jarraitzen baitu.h
iii. Dilistak
1. ASTEA
 |
2. ASTEA
 | |||
3. ASTEA
 | ||||
| ||||
Dilisten kasuan, nabaria egiten da, hirguarren landarea (untzi purina duena) ez da ia batere hasi, nahiz eta lehenengo astean arazorik ez eduki. Konturatu gabe, sustraien kantitatea begiratzean zurtoina sustraietatik banandu zen eta horregatik, ez da gehiago hazi, tamaina hori mantenduz denbora osoan.
Azken argazkian, ez da desberditasunik antzematen zebra eta lur normalaren artean, hala ere, zebra muskuiludun landareak zurtoinaren zati handi bat lurretan sartuta dauka, eta zuzen jarri ezin denez (metylusaren moduan) lur normaldunaren antzekoa dirudi, nahiz eta nabari txikiagoa izan.
Azken honetan ere, aurrekoetan esandakoia betetzen da eta lur moten hipotesia betetzen da. Edonola ere, gehiago ureztatuko bagenuke, handiago izango litzateke landareen artean, dilistak fosforo kantitate handia behar dutelako eurite garaian eta analisian egindako frogak ecalyptus lurraren fosforo maila baxua agerian utzi du.
IV. ONDORIOAK
Ikerketa lan honen inguruan informazioa landu, hipotesia planteatu, materialak lortu, metodologia bat aplikatu eta sorturiko emaitzak eztabaidatu ondoren hurrengo ondorietara heldu gara:
• Eucalyptus lurrak ez dira landare gehienen garapenerako egokiak, hauen elikagai faltagatik eta azidotasunagatik.
• Zebra muskuiluaren oskolez eta untzi purinaz osaturiko ongarria onuragarria da lurrarentzako.
• Metylus muskuilua zebra baino eraginkorragoa da (garbantxuetan izan ezik).
• Untzi purinez osaturiko ongarria lurraren ezaugarriak hobetzen ditu landareen osasuna bada geure helburua.
• Ongarria zebra eta metylus muskuiluekin nahasturik etekin handiagoa lortzen da, lurraren P, N, eta Cl mailak hobetuz.
• Muskuilu oskolak lurretako lohia murrizten du.
• Landareen garapenean, muskuiluak hauen jarduera biologikoa hobetzen dute hazkuntza eta sendotasuna sustatuz.
• Muskuilua txikitzea eta purinarekin nahastea ongarria egiteko irtenbide eraginkorra da.
• Muskuilu oskolek ongarria bakarrik baino neutralizazio prozesu eraginkorragoa lortzen dute.
Azkenik, hau guztia dela eta, nekazariek erreketan aurkitzen diren zebra muskuilu koloniak eralbitzea proposatuko genuke, bere ongarriak eraginkortzeko.
Gainera, gure lanaren helburuari ekinda, nahiz eta froga gehiago egin beharko dira, esan dezakegu euskal basoetako azidotasuna zebra muskuilu espezie inbasiboaren bidez murriztu daitekeela.
V. BIBLIOGRAFIA
(1) http://es.wikipedia.org/wiki/Lluvia_%C3%A1cida (2012 azaroa)
(2) http://www.lareserva.com/home/lluvia_acida (2013 urtarrila)
(3) http://www.monografias.com/trabajos5/lluac/lluac2.shtml#eco(2012 azaroa)
(4) http://www.epa.gov/acidrain/spanish/effects/forests.html (2012 azaroa)
(5) http://revista.consumer.es/web/es/20061101/medioambiente/70849.php (2012 azaroa)
(6) http://www.buenastareas.com/ensayos/Lluvia-Acida/191101.html (2012 azaroa)
(7) http://es.wikipedia.org/wiki/Dreissena_polymorpha ( 2013 urtarrila)
(8) http://www.naturalezadearagon.com/fauna/mejillon.php (2013 urtarrila)
(9) http://www.tendencias21.net/La-concha-de-mejillon-mejora-la-fertilidad-de-los-suelos-acidos_a13222.html ( 2013 urtarrila)
(10) http://www.opepa.org/index.php?option=com_content&task=view&id=425&Itemid=30 (2013 martxoa)
(11) http://www.oei.es/divulgacioncientifica/reportajes164.htm (2013 martxoa)
(12) Gumuzzio, J. Equipo de analisis de suelos. TSD (2012-2013)
